Deze blog gaat over een een van de meest uitdagende vormen van vertaling, namelijk de vertaling van poëzie. Bij gedichten is de vorm een essentieel onderdeel van de boodschap die de schrijver wil overbrengen. Daarnaast spelen ook denotatie (de eigenlijke betekenis van woorden), connotatie (de gevoelswaarde) en register een belangrijke rol. Register is het soort situatie waarin bepaalde taal gebruikt wordt. Zo kan taal b.v. juridisch, ambtelijk, poëtisch of romantisch zijn.

Bij het vertalen van T.S. Eliot’s kattengedichten zag Gerrit Komrij zich voor allerlei uitdagingen gesteld. Een goed voorbeeld daarvan is Growltigers’ Last Stand. De titel van het gedicht, vertaald als Snauwtijger’s Salto Mortale, vraagt al meteen om creatieve oplossingen: voor de -door Eliot zelfbedachte- naam van de kat bestaat geen standaardvertaling en de meest beknopte weergave van last stand is “militaire minderheid verdedigt positie tegen grote meerderheid’. Met ‘laatste stelling’ roep je waarschijnlijk geen beelden op van de Slag om de Álamo (1836) of het Beleg van Haarlem (1572-73).

Bij gebrek aan een passende militaire term, heeft Komrij gekozen voor een term uit de acrobatiek, een andere discipline dus, maar wel een die vergelijkbare connotaties heeft van (levens)gevaar, risico, dreiging, dapperheid en moed. Waarschijnlijk heeft hij de hoofdpersoon van het gedicht Snauwtijger genoemd, in plaats van Grauwtijger, om ook in de titel een mooie drievoudige alliteratie te bereiken, een stijlfiguur die Eliot ook heeft toegepast bij de bijnaam van deze terrorkat: ‘The Terror of the Thames’.

Komrij heeft er van begin tot eind voor gekozen om de Engelse plaatsnamenl te vervangen door Nederlandse namen, geen geringe prestatie, aangezien het wel allemaal plaatsen moeten zijn die aan vaarroutes liggen en soms ver van elkaar of juist dichtbij dienen te zijn.

Snauwtijger terroriseert dan ook niet de Theems, zoals Growltiger, maar de Rijn en krijgt dus ook een andere bijnaam: de ‘Nijdas van de Rijn’. De alliteratie is vervangen door assonantie: tweemaal komt de ij-klank terug, daarnaast begint en eindigt de bijnaam met ‘n’, een klank die, dankzij van, ook in het midden staat.

Ook de alliteratie van twee woorden binnen een regel is door Komrij goed weergegeven, soms zelfs sterker dan in het origineel, bijvoorbeeld in de tweede regel van het eerste vers:

In fact he was the roughest cat that ever roamed at large.

Waar hij ook kwam, die woeste kat, verdomd het was weer raak.

Zo is het Gerrit Komrij gelukt om de vorm van het gedicht heel getrouw weer te geven, terwijl hij tegelijk vrij om is gegaan met de inhoud door de geografische setting volledig aan te passen en het gedicht zo herkenbaarder te maken voor Nederlandse lezers. Een mooi voorbeeld van hoe letterlijk en vrij vertalen in combinatie tot het beste resultaat kunnen leiden.

Vind je het leuk om Growltiger’s Last Stand of T.S. Eliot’s andere kattengedichten in hun geheel te lezen? De originele tekst van Old Possum’s Book of Practical Cats is gratis te downloaden via deze link: https://www.fadedpage.com/showbook.php?pid=20160525

De Nederlandse vertaling van Gerrit Komrij is uitgegeven onder de titel Kobus Kruls Parmantige Kattenboek (Amsterdam: Bakker, 1985)